Wetsanalyse

Dit is een samenvatting van het boek Wetsanalyse, Voor een werkbare uitvoering van wetgeving met ICT, van de auteur(s): Anouschka Ausems, John Bulles en Mariette Lokin.

Dit boek wordt uitgeven door Boom uitgevers Den Haag.

Wetgeving is een belangrijk instrument om de samenleving in goede banen te leiden; het is geen doel op zich maar een middel om maatschappelijke doelen te realiseren. Om wetgeving op een effectieve, rechtmatige en uitlegbare manier te kunnen uitvoeren, moet het nodige gebeuren. Dat geldt nog sterker als in de uitvoering ICT-toepassingen worden ingezet. Uitvoeringsorganisaties van de rijksoverheid zoals het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen, de Dienst Uitvoering Onderwijs en de Belastingdienst hebben inmiddels omvangrijke ICT-landschappen om de steeds groter wordende stroom aan beslissingen die zij nemen over burgers en bedrijven af te handelen.

Een goede vertaling van wetgeving naar de uitvoeringspraktijk vraagt om een aanpak waarbij alle stappen voor het interpreteren, preciseren en nader invullen van wetgeving expliciet en op een gestructureerde manier worden vastgelegd. Dat zorgt ervoor dat de keuzes die worden gemaakt bij het vertalen van wetgeving naar uitvoering helder zijn en dat besluiten die op grond van die keuzes worden gemaakt, uit te leggen en te verantwoorden zijn. Een ander voordeel van zo’n aanpak is dat bij wijziging van de wetgeving gemakkelijker te bepalen is welke aanpassingen nodig zijn in de ICT-systemen. Dat maakt uitvoeringsorganisaties wendbaarder bij de implementatie van wetgeving.

Wetsanalyse is een aanpak die dit ondersteunt; de beschrijving en toepassing ervan staan in dit boek centraal. Het boek bestaat uit twee delen. Het eerste deel behandelt de theorie van Wetsanalyse. Om de context te schetsen wordt in hoofdstuk 2 ingegaan op de karakteristieken van wetgeving die maken dat (het inrichten van) de uitvoering vaak bewerkelijk is. Vervolgens worden in hoofdstuk 3 de verschillende stappen in de aanpak van Wetsanalyse beschreven:

1. Bepalen van het werkgebied het bepalen van de scope van de wetgeving en het uitvoeringsbeleid waarop Wetsanalyse toegepast wordt, bijvoorbeeld voor het bouwen van een ICT-systeem of een uitvoeringstoets op concept wetgeving.

2. Zichtbaar maken van de structuur in wetgeving door het identificeren van de juridische ‘grammatica’ van wetgeving met behulp van een juridisch analyseschema.

3. Vastleggen van de betekenis van wetgeving door het definiëren van de begrippen voor iedere formulering in de wetgeving met de daarbij behorende eigenschappen en te maken concrete voorbeelden die de betekenis van elk begrip verduidelijken en aanscherpen.

4. Valideren van de analyseresultaten met behulp van concrete voorbeelden en juridische scenario’s worden de analyseresultaten uit de vorige stappen getoetst.

5. Signaleren van ontbrekend uitvoeringsbeleid waar interpretaties en uitvoeringsaspecten naar voren komen die nog niet in uitvoeringsbeleid zijn vastgelegd, gaat een signaal naar de verantwoordelijken zodat dit alsnog gebeurt. Dit is essentieel voor de rechtmatigheid van elke beslissing of berekening. Alles moet terug te voeren zijn op wetgeving of officieel vastgesteld uitvoeringsbeleid.

6. Opstellen van het kennismodel ondersteund door modelleervaardigheden wordt de betekenis van de wetgeving en het uitvoeringsbeleid overzichtelijk en samenhangend vastgelegd in een model, zodat deze kennis beschikbaar is voor implementatie in de uitvoeringspraktijk.

Hoofdstuk 4 behandelt het juridisch analyseschema dat gebruikt wordt bij Wetsanalyse en waarin verschillende juridische elementen die in wetgeving voorkomen in samenhang gerangschikt zijn. Deze elementen vormen de klassen die bij Wetsanalyse aan formuleringen in de wetgeving worden toegekend. Het indelen van formuleringen in juridische klassen biedt ondersteuning bij het expliciet maken van de betekenis van die formuleringen. Hoofdstuk 5 gaat in op de multidisciplinaire samenwerking tussen juristen, informatieanalisten en ICT-ontwikkelaars die essentieel is voor een optimaal resultaat van Wetsanalyse. Zij voeren aan de hand van concrete voorbeelden en scenario’s steeds samen het gesprek over de uitkomsten van de analyse en de interpretatie die daarbij aan de wetgeving is gegeven. Dit is van groot belang voor de kwaliteit van de analyse en daarmee voor de juistheid van de uiteindelijke uitvoering van de wetgeving. In hoofdstuk 5 worden ook enkele aanbevelingen gedaan voor succesvolle toepassing en implementatie van Wetsanalyse.

Het tweede deel van het boek bestaat uit twee grote casus waarin de praktische toepassing van Wetsanalyse wordt getoond. In hoofdstuk 6 wordt de inkomensafhankelijke bijdrage in artikel 43 Zorgverzekeringswet (Zvw) uitgewerkt. Deze bijdrage wordt geheven door de Belastingdienst. Voor hoofdstuk 7 is uitwerking van het wetsvoorstel Modernisering elektronisch bestuurlijk verkeer (afdeling 2.3 Awb) gekozen. Dit wetsvoorstel zorgt voor aanpassing van de regels voor digitale communicatie tussen burgers en overheid aan de eisen van de tijd. Deze verschillende casus laten zien dat Wetsanalyse op zowel algemene als domeinspecifieke wetgeving toepasbaar is, en zowel op bestaande wetgeving als op wetgeving in wording.

Met dit boek wordt beoogd de aanpak voor Wetsanalyse breed bekend te maken voor iedereen die in werk of studie te maken heeft met toepassing of uitvoering van wetgeving. Hoewel de nadruk ligt op digitale uitvoering van wetgeving bij uitvoeringsorganisaties van de rijksoverheid, kan het ook van waarde zijn in het juridisch en informatiekundig onderwijs op hogescholen, universiteiten en postacademische opleidingen. Het doel is steeds een brug te slaan tussen de taal van juristen en de techniek van de ICT.

Uitnodiging om bij te dragen

Het boek beschrijft de aanpak en toepassing van Wetsanalyse naar de stand van begin 2021. Wetsanalyse zal echter zich blijven vernieuwen onder invloed van ontwikkelingen in wetgeving, rechtstoepassing en technologie. De lezers worden nadrukkelijk uitgenodigd om met Wetsanalyse aan de slag te gaan en ervaringen en ideeën te delen, om zo samen te werken aan het verfijnen en doorontwikkelen van Wetsanalyse. Net zoals samenwerking essentieel is in de concrete toepassing van Wetsanalyse: steeds multidisciplinair en stapsgewijs.